گویش شوشتری یکی از گویشهای جنوب غربی زبان فارسی است.از نظر آواشناسی گویش شوشتری از گویش فارسی نو اولیه منشا میگیرد، با ویژگیهایی که مختص به گویشهای جنوب غربی ایران است.
مشابه ترین گویش به گویش شوشتری، گویش دزفولی میباشد.این دو گویش تفاوت های بسیار کمی با هم دارند، به گونه ای که شوشتری ها و دزفولی ها میتوانند با یکدیگر به راحتی صحبت کنند که نشان می دهد این دو گویش در زمان های دور یکی بوده اند که با گذشت زمان، مهاجرت، هجوم دشمنان و ... با تغییراتی روبرو شده اند.
این گویش از نظر تقریب نزدیکی بیشتری با پارسی دری دارد تا فارسی معیار نوین.در این گویش مانند فارسی پیش از عهد مغول پیشوند هایی مانند "بـ " یا "می" به صورت غیر ضروری می توانند جلوی افعال بایستند.در برخی حالات التزامی و امر نیز برعکس فارسی نو و بر راه فارسی ادبی دورههای پیشین پیشوندی جلوی فعل ظاهر نمی شود.صرف امر منفی نیز بجای "ن" از "م" استفاده میشود که حالت قدیمی تر آن است.برخی از افعال قدیمی که در گذشته استفاده می شده و امروز در زبان عوام متروک شده در این گویش رایج است.
صرف فعل امر: در فعل امر همان بن مضارع به عنوان امر بکار می رود و در حالت منفی "م" میگیرد.
- برو--> " رو " / نرو --> مـَرو
- بگو--> " گو " / نگو --> مـَگو
صرف فعل مضارع:
- غذا می خورد : --> غذا بخورَه
- می گیرد --> گیرَه
- بروی--> روی / نروی --> نَـروی
- می خواهم بروم --> مـُخـُم روَم
صرف فعل ماضی: نمونهای از صرف افعال ماضی در گویش شوشتری در وجههای مختلف
- رفتم --> رفتـُم
- نشسته بود --> نشسـّه بید
- رفته باشد--> رفته بوَ
- می گفت --> مـِگفت
- کشته اند --> کشتِنَه
در افعال متعدی در گویش شوشتری مفعول یا متمم ممکن است بصورت ضمیر متصل پس از فعل بیاید.این حالت در فارسی امروز چندان متداول نیست اما در ادبیات کهن فارسی وجود دارد.مثلا در این مصرع مولانا:
"نگفتمت مرو آنجا که آشنات منم"
می بینیم که "ت" که نشانه مفعولی است بصورت چسبان پس از فعل می آید.این حالت در گویش شوشتری هنوز وجود دارد.مثلا برای همین مفهوم "به تو نگفتم" می گویند " نگفتـُمـَت ".
ادبیات شوشتری
شوشتر در دورههای دور ادبیات داشته است.مثلا در ترجمان البلاغه می خوانیم می خوانیم که ابولعلاءشوشتری از نخستین کسانی است که در جنوب غرب ایران به پارسی نویسی پرداخته است. در دورههای اخیر هم شاعران و نویسندگانی از این دیار بوده اند، اما نشان کسی که به محلی بنویسد را احتمالا در نیمههای قرن سیزدهم هجری قمری باید در آثار ملاحسن شوشتری ملقب به "حسنا" بیابیم.شاعران دیگری مانند محب شوشتری و عیدی شوشتری را نیز می توان به این جمع افزود.به عبارتی دوران زندیه و دورههای آغازین قاجار را می توان آغاز ادبیات شوشتری دانست.